شلمچه؛ از محنت تا مودّت

«شَلَمچه» نام دشتی پهناور، مسطح و مرزی در غرب خرمشهر است که نقطه اتصال خاک دو کشور میان ایران و عراق ا تشکیل می‌دهد.

این منطقه در شمال غربی شهر خرمشهر قرار گرفته، از شمال به حسینیه، از جنوب به اروندرود و از سوی غرب به محدوده مرزی ایران – عراق محدود می‌شود.

اصلی‌ترین محور تاختن ارتش بعث عراق

منطقه‌ای توسعه نیافته، تقریباً با همین وسعت در آن سوی مرز و در خاک عراق نیز با نام «شلامچه» که برگرفته از گویش محلی مردم عراق است، قرار دارد که این دشت یکی از چند محور تاختن ارتش بعث عراق به خاک ایران در ابتدای جنگ هشت ساله تحمیلی علیه خاک ایران بود.

ارتش بعث عراق به رهبری صدام حسین رئیس جمهور دیکتاتور و معدوم این کشور، در ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹ با گذر از این منطقه به سوی خرمشهر تاخت، عراقی‌ها در این منطقه که از دید راهبردی برایشان مهم بود استحکامات جنگی بسیاری را فراهم کردند و پس از عملیات بیت‌المقدس که به باز پس‌گیری خرمشهر توسط رزمندگان اسلام منجر شد، این منطقه همچنان در دست ارتش عراق باقی ماند.

دست به دست شدن شلمچه در جنگ تحمیلی

شلمچه، سرانجام در عملیات کربلای ۵ در دی‌ماه سال ۱۳۶۵ به دست نیروهای خودی افتاد، این دشت مجدداً در ساعت ۸ صبح روز چهارم خردادماه سال ۱۳۶۷ پس از حدود ۸ ساعت نبرد میان نیروهای دو طرف درگیر به دست ارتش عراق افتاد، اما با حمله بار دیگر با یک حمله برق‌آسا که با خاموش شدن آتش توپخانه در بین دو کشور همراه بود، عراق موظف به عقب‌نشینی و استقرار در پشت خط مرزی دو کشور شد.

پس از پایان جنگ هشت ساله بین دو کشور، شلمچه تا سال‌ها چهره  جنگ‌‌زده خود را حفظ کرد و یکی از نقاط بکری بود که در آن همچنان ردهای مشهودی از وقوع یک درگیری تمام عیار را بین دو کشور وجود داشت.

شلمچه تا سال‌ها پس از پایان جنگ نیز چهره‌ای عملیاتی به‌خود داشت و تا چشم سوی دیدن داشت، ادوات جنگی و پوکه‌های گلوله‌های شلیک شد جنگی دیده می‌شد که در برخی نقاط، حجم این پوکه‌ها به یک متر ارتفاع نیز می‌رسید، ضمن اینکه مواضع پدافندی، کانال‌ها عبور، خاکریزها، سنگرها، ادوات جنگی منهدم و یا غنیمت گرفته شده از دو طرف پس از گذشت بیش از ۳۰ سال از پایان جنگ، همچنان در این منطقه مشهود است.

پاکسازی دشت شلمچه از تله‌های انفجاری

پاکسازی این دشت وسیع از تله‌های پدافندی و انفجاری سال‌ها به طول انجامید و نهایتاً بالغ بر چند تن انواع مین از زیر خاک شلمچه توسط گروه‌های کشف و خنثی، به بیرون کشیده و منهدم شد، صدای مهیب این انفجار این مواد انفجاری تا سال‌ها گوش‌نواز مردم اهل بوم مناطق مرزی بود، به گونه‌ای که این گونه صدها برای شهروندان عادی شده بود و ترسی از صدای مهیب این انفجارها به خود راه نداده و دلیل آن را نیز می‌دانستند.

در کاوش خاطرات رزمندگانی که در سال‌های جنگ در این منطقه حضور داشتند، گفته‌های بسیاری مبنی بر تسلط بیش از اندازه دشمن به این منطقه وجود دارد که ریزترین تحرکات توسط دیده‌بان‌های عراق قابل رؤیت و با شدیدترین واکنش‌ها همراه می‌شد، به همین خاطر مدافعان خاک میهن در این دوران،  مجبور به حفر کانال برای تردد در نقطه پدافندی خود بودند و به هیچ عنوان امکان اینکه با قامت کاملا ایستاده در این منطقه تردد کنند، وجود نداشته است.

پس از پاکسازی این سرزمین پهناور، شلمچه رفته رفته به میعادگاهی برای زنده نگاه داشتن یاد و خاطره شهدای و رزمندگانی شد که در دوران دفاع مقدس، با رنج و محنت فراوان، خاک میهن را از لوس حضور اجانب دست‌نشانده حفظ و حراست کرده بودند.

کربلای ایران

شلمچه، به جهت یکی از مبادی دسترسی به حرم سالار شهیدان، قربت فرهنگی میان مردمان دو منطقه و خواستگاهی که رزمندگان اسلام آن  را به‌عنوان سریعترین راه ممکن برای رسیدن به حریم آل علی (ع) در کربلا می‌دانستند، لقب کربلای ایران را به خود اختصاص داد، چرا که پاک‌ترین خون‌ها از نجیب‌ترین فرزندان این سامان مظلومانه و با شدیدترین و بی‌رحمانه‌ترین پاتک‌های دشمن بعثی، در این دشت بر روی زمین ریخته شد.

پس از اینکه شلمچه به عنوان یک میعادگاه برای زیارت دلدادگان شهدای پاک میهن بنا نهاده شد، تبادل شهدا نیز در این مرز بین دو کشور آغاز شد و فرزندان پاک امت همیشه قهرمان ایران، گاهاً از طریق این مرز به آغوش مام خود بازگشتند.

با سقوط صدام و ظهور دوران جدید در تاریخ عراق، پیوند برادری نهفته در میان مردمان دو کشور عیان‌تر شد و پیش از آنکه قوانین تردد در میان دو کشور تبیین و ابلاغ شود، تردد مردم دو کشور که د برخی موارد به نسبت‌های فامیلی نیز انجامیده بود، با وجود ناامنی‌های موجود در عراق که به واسطه تشتت به وجود آمده در آن پس از حمله آمریکا به این کشور ایجاد شده بود، مردم دو کشور این مسائل را نادیده گرفته و به شوق زیارت بارگاه‌های ملکوتی اهل بیت  در قم، مشهد، کربلا، نجف و سامرا و دیدار با نزدیکان خود، راهی دو کشور می‌شدند.

احیای اربعین

راهپیمایی اربعین در اواخر قرن ۱۴ قمری توسط حزب بعث عراق، منع و با آن مخالفت شد و گاهاً با راهپیمایی‌کنندگان با خشونت رفتار می‌شد که به مرور، موجب کم‌رونق شدن این مراسم گردید، سرانجام حزب بعث عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی سقوط کرد. با سقوط حزب بعث، مراسم راهپیمایی اربعین بار دیگر در عراق احیا شد. از آن سال به بعد هر ساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل در آن شرکت می‌کند.

در آغاز این حرکت دو تا سه میلیون نفر به طور پراکنده در آن حضور داشتند، ولی در سال‌های بعد تعداد زائران شرکت‌کننده در این راهپیمایی به بیش از ده میلیون نفر رسید.

با برنامه‌ریزی‌ و هماهنگی‌های که دو دولت صورت دادند، این راهپیمایی که غالب آن با کمک‌ها و امدادهای مردمی در حال انجام است و دولت‌ها در زمینه ایجاد زیرساخت‌ها خدمات بسیاری به این امر اختصاص دادند.

در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، جمعیت شرکت کننده در این مراسم به ۲۲ میلیون زائر رسید که در نوع خود، همایش بی نظیری به شمار می‌رود، در روایات تاریخی، مراسم «کوم میلا» در کشور هند نیز جمعیتی به این مقدار را در خود جای می‌دهد، اما این مراسم هر ۱۲ سال یک بار در کشور هند پر جمعیت برگزار می‌شود، بنابراین مراسم اربعین بزرگترین مراسم برگزار شده سالیانه در طول تاریخ است و برخی از اهل تسنن، مسیحیان، ایزدی‌ها و افراد سایر ادیان نیز در این مراسم شرکت می‌کنند که در نوع خود بی‌بدیل است.

حضور میلیونی در راهپیمایی اربعین

شمار شرکت‌کنندگان ایرانی در گردهمایی اربعین در سال‌های ۸۹ تا ۹۵ از چهل هزار نفر به دو میلیون و دویست هزار نفر رسید که نشان دهنده افزایش ۵۵ برابری زائران در مدت ۶ سال است که هر ساله افزایش بیش از ۱۳۰ درصدی یافته‌ است و در سال ۹۶ بیش از ۳ میلیون زائر از ایران در این مراسم شرکت کرده‌اند.

شمار افراد وارد شده به کربلا در سال ۲۰۱۴ نزدیک به ۱۷ میلیون تن گزارش شده‌است، همچنین به گزارش روزنامه فرانسوی لوموند در سال ۲۰۱۴ بیش از ۱۷ میلیون نفر علی رغم تهدید عناصر تکفیری موجود در برخی نقاط عراق به حمله به مراسم اربعین در کربلا گردهم آمدند، بر اساس منابع دیگر شمار راهپیمایان به سمت کربلا ۲۰ میلیون تن در این سال اعلام شده‌است.

در سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۵) وزیر راه عراق اعلام کرد شمار زائران اربعین از مرز ۲۶ میلیون نفر عبور کرده‌است.

در سال ۱۳۹۷ تا تاریخ ۳ آبان، تعداد ویزای صادر شده برای ایرانیان تعداد ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار عدد بوده‌ است، در سال ۱۳۹۸ قرار بر این شد که ویزای عراق و ایران رایگان شود که اول ایران آن را اجرایی کرد و عراق هم چند روز مانده به محرم سال ۱۴۴۱ ه.ق روادید کشورش را حذف کرد.

تا سال گذشته که قانون ارائه روادید توسط اتباع ایرانی برای ورود به خاک عراق الزامی بود، سالانه تا دو میلیون نفر برای زیارت عتبات عالیات و حضور در راهپیمایی اربعین از مرزهای ایران، وارد خاک عراق می‌شدند و پس از انجام مناسک زیارت، به کشور باز می‌گشتند، در حالی که عمده هزینه این زائران فقط در بخش اخذ روادید و هزینه رفت و آمد بود و سایر امورات از جمله، اسکان، بهداشت و تغذیه آنان توسط مواکب بی‌شمار مردمی در مسیر راهپیمایی اربعین در داخل و خارج از کشور تأمین می‌شد که این حجم از خدمت‌رسانی به زائران در طول تاریخ بی سابقه و دور از نظر جلوه می‌کند.

افزایش چهار برابری زائران در سال جاری

سال جاری، با تمهیداتی که بین دو دولت ایران  عراق اتخاذ شد، روند تردد زائران به خاک دو کشور تسهیل یافت و با ایجاد سهولت در امور روادیدی و لغو اخذ ویزا برای حضور در راهپیمایی اربعین، این فرصت را در اختیار بسیاری دیگر از افراد غالباً کم توان مالی قرار داد که به آرزوی دیرینه خود که همانا زیارت کربلا و حضور در راهپیمایی اربعین بود، رسیده و در آن حضور پیدا کنند.

برابر آمارهای ارائه شده، جمعیتی که از ایران برای حضور در این همایش جهانی از مرزهای ایران عبور کرده‌اند، افزایشی چها برابری داشته و به رقمی معادل ۳٫۵ میلیون نفر رسیده است که این تعداد جدا از زائرانی است که سایر کشورها، از مرزهای چهار گانه غرب کشور راهی خاک عراق شده‌اند.

یکی از فرماندهان دوران جنگ تحمیلی درباره محبت و مودّت احیا شده در میان مردم دو کشور که با محوریت امام حسین(ع) ایجاد شده است، گفت: راهپیمایی اربعین یک افتخار و یک رکورد ملی است که در ظرف زمانی محدودی در یک کشور امنیت، روادید، بهداشت، خوراک و حمل و نقل سه میلیون و ۳۰۰ هزار نفر تأمین می‌شود.

دریابان علی شمخانی با بیان اینکه این رکوردها در زمانی برجسته‌تر می‌شود که ایران به زعم غربی‌ها، تحت تحریم است، افزود: در این ایام فرهنگ‌های مختلف تحت پرچم واحدی به نام حسین(ع) به یکدیگر وصل می‌شوند.

حسین(ع) محور مودّت و برادری دو ملت

دبیر شورای عالی امنیت ملی با بیان اینکه برخی کوشیدند تا شکوه اربعین امسال را از بین ببرند اما نتوانستند کاری از پیش ببرند، تصریح کرد: اربعین و استقبالی که مردم هر روز بیشتر از قبل از آن می‌کنند نشان می‌دهد که رسالت فرهنگی اربعین تنها در کربلا و بین الحرمین نیست.

وی با اشاره به خصوصیات مرز شلمچه با تغییرات گسترده‌ای که پس از پایان جنگ تحمیلی تا کنون در آن رخ داده است، گفت: پایانه شلمچه اگر چه به لحاظ پذیرش زائر پس از مهران قرار دارد اما از نظر خدمات و زیرساخت نخستین پایانه کشور است و این امر مهم و الگوساز است، وقتی یک ایرانی وارد عراق و یا به عکس یک عراقی وارد ایران می شوند تمامی خدمات موجود در این پایانه را می تواند به وضوح ببیند.

شمخانی افزود: ما زائران خود را به جایی می‌فرستیم که زمانی سایه یک فرد شرور بنام صدام بر سر آن کشور بود و این مکان را ناامن کرده بود؛ اما امروز امام حسین(ع) خط خون را به خط مودّت تبدیل کرده است.

دبیر شورای عالی امنیت ملی خاطرنشان کرد: اربعین در آغاز راه است و تازه دارد جوانه می‌زند، اربعین مدافع مظلومترین ملت‌ها و مخالف ظالم‌ترین حاکمیت‌ها است.

و اما شلمچه..

به گزارش خبرگزاری فارس، مرز شلمچه یکی از حساس‌ترین و آسیب‌پذیر نقاط مرزی کشورمان در جنگ هشت ساله بود که تحمل درگیری سهمگینی در خود بود، اما این دشت وسیع و مسطح، امروزه به نماد برادری بین دو ملت تحت پرچم واحدی با عنوان «الحسین یجمعنا» تبدیل شده است و غیر از مراسم اربعین که از ابتدای ماه قمری صفر به نقطه اوج خود می‌رسد، در غالب روزهای سال شاهد تردد صدها نفری مردم دو کشور است.

شلمچه امروز از روزهای خون و رنج و محنت به دور مانده و به الگویی برای مودّت و برادری دو کشور تبدیل شده است، دشتی که پیش از این امکان اینکه بتوان با قامت کاملاً ایستاده در آن تردد کرد، به لطف بیرقی واحد با نام حسین(ع) و رهبری مدبرانه مقام عظمای ولایت که کلام وی، توشه راه زائران و خادمان حسینی در هر لباس و گویش و رسته بوده است، مردمان دو کشور با قامتی ایستاده و در کمال احترام و استقبال به سوی خاک دو کشور در حال تردد هستند.

سربلند باد یاد شهدای عظیم‌الشأن اسلام از صدر تا واقعه کربلا و از شهادت اباعبدالله تا به خون آغشته شدن و به خاک افتادن فرزندان این مرز و بوم که اثرات آن امروز به وضوح در خاک مقدس شلمچه در حالت رؤیت است.