تعزیه از تحول تا تحریف
هنر تعزیه روایت رخداد تاریخی عاشورا با چاشنی سنن و باورهای ملی است و در واقع می توان گفت نمایشی آیینی در قالب هنر است که با مجموعه ای از رنگ‌ها، شعر و موسیقی به یک نمایش تراژدی می‌پردازد که در آن خیر و شر مبارزه می‌کنند.
این نمایش آیینی نشانی هنری از مذهب شیعه است که به بالندگی تئاتر در ایران کمک کرده است چنانکه امروزه برخی پژوهشگران و نخبگان معتقدند در دایره‌المعارف تئاتر دنیا، تنها نمایش تعزیه است که به عنوان ملی‌ترین گونه تئاتر ایرانی برای جهانیان قابل شناسایی و رصد است.
اما در حالی که در تئاتر الزامی برای مستند بودن نیست در تعزیه همه چیز باید مستند باشد و این وجه تمایز اصلی این ۲ هنر نمایشی است.
متاسفانه در سال‌های اخیر اجرای برخی تعزیه‌ها دستخوش تغییر، تحول و تحریف از اصل واقعه شده و مداومت اجرای نمایش‌های غیرمستند می‌تواند به اصل این آیین آسیب برساند و تعزیه را از روح معنوی خالی و آن را به یک نمایشنامه غیرپویا تبدیل کند.
تعزیه همچنان یکی از اصلی‌ترین گونه‌های نمایشی ایران است
سید مرتضی سبزقبا، نویسنده و کارگردان، گفت: تعزیه نوعی نمایش مذهبی، سنتی و شیعی منظوم است و این هنر با تئاتر که پیشینه‌ای به درازنای هنر یونان باستان دارد در فرم، شکل و ساختار اجرا تفاوت دارد.
او یادآور شد: در دوره معاصر مرزهای این دو هنر بسیار به هم نزدیک‌تر شد و در تئاتر و تعزیه به نفع افزایش ظرفیت‌های نمایشی این ۲ هنر و پویایی هر چه بیشتر آنها افزوده شده است و به طور متقابل از یکدیگر نیز تاثیر پذیرفته‌اند.
وی درباره آسیب‌های متوجه آیین تعزیه اظهار کرد: بزرگترین معضل در این زمینه محول کردن داوری و اجرا به کسانی است که اصلا در زمینه اجرای تعزیه تخصصی ندارند.
سبزقبا خاطرنشان کرد: با اینکه اجرای تعزیه در طول دوران تغییرات بسیاری کرده است اما آشکارا روشن است که تعزیه اصالت خود را درگذر از قرن‌های متمادی از دست نداده و همچنان یکی از اصلی‌ترین گونه‌های نمایشی در ایران است.
وی با تاکید بر مدیریت و هدایت صحیح محتوا در اجرای تعزیه افزود: پشتیبانی و استفاده از منابع صحیح به توانمندسازی گروه‌های مجری تعزیه کمک می‌کند.
شبیه‌خوانی فقط تعزیه و سوگواری نیست
محمد یاقوت‌پور، مدیر انجمن هنرهای نمایشی استان خوزستان، در این باره گفت: تعزیه بیانگر بخشی از تاریخ دینی شیعیان و نشان‌دهنده یک رخداد واقعی است و قطعا نام آن در کنار تمام درام “های شرق و غرب می‌درخشد.
او افزود: تعزیه از نظر جغرافیایی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و سیر بالندگی در شرق شکل گرفته و بالیده است اما تئاتر از غرب سربرآورده است.
وی از تعزیه به عنوان تئاتر ملی ـ مذهبی ایرانیان و شیعیان یاد کرد و افزود: تعزیه و تئاتر دو اسلوب به ظاهر دور از هم هستند اما در واقع در محیط اجرایی آنها وجوه مشترک بسیاری از جمله حضور بازیگران و کارگردان، رعایت قواعد ثابت اجرایی، متن و از همه مهمتر حضور تماشاگر وجود دارد.
یاقوت‌پور تاکید کرد: حفظ و صیانت از این هنر فاخر ضروری بوده و هست و در وهله اول به عهده خود هنرمندان تعزیه‌خوان است که در غیر این صورت و با عدم رعایت قواعد ثابت بی‌شک قافیه را در اجرا باخته‌اند.
وی معتقد است: شبیه‌خوانی فقط تعزیه و سوگواری نیست بلکه کارکردهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری دارد که در صورت شناخت صحیح به اشکال مختلف در جامعه قابل اجرا است.
ریس انجمن هنرهای نمایشی خوزستان پیشنهاد کرد: اگر کارگروهی متشکل از نماینده‌های انجمن هنرهای نمایشی خوزستان که فعالیتی جدی در کانون تئاتر تعزیه و شبیه‌خوانی دارند مورد همکاری، تایید و حمایت کارشناسان صدا و سیما قرار بگیرند، در آینده می‌توانیم شاهد اجراهای مستند و فاخر درشبکه‌های رسانه‌ای باشیم.
زبان نمایش بهترین رسانه برای بیان مفاهیم عاشورا است
همچنین ساسان شکوریان، کارگردان و پژوهشگر تئاتر، گفت: زبان هنر و نمایش از گیراترین و تاثیرگذارترین شیوه‌ها برای انتقال مفاهیم عاشورا است و به یقین می‌تواند بهتر و مهمتر از هر رسانه دیگری مفاهیم عاشورا را به مخاطب منتقل کند.
وی با اشاره به تفاوت تئاتر و تعزیه و باورپذیر بودن آن بیان کرد: در تئاتر قرار است به نقش‌ها توجه کنیم و مردم فکر کنند حادثه‌ای در حال رخ دادن است، اما در بعد معنوی تعزیه حادثه را دوباره‌خوانی می‌کنیم و این باعث می‌شود که دریابیم به لحاظ پیشینه فرهنگی و معنوی تعزیه در میان مردم ایران باورپذیر است.
او یادآور شد: نبود نظارت کافی بر تعزیه‌خوانی، ورود افراد فاقد تجربه و اطلاعات لازم، نداشتن سند معتبر تاریخی از روایت، اشعار بدون مضمون و صرفا احساسی، برای هنر تعزیه بسیار آسیب‌زا هستند.
وی با اشاره به تحریف‌های وارد شده در تعزیه اظهار کرد: متاسفانه برخی از تعزیه‌گردانان برای جذب مخاطب یا درآمد از هر شیوه‌ای حتی ناصحیح بهره می‌گیرند و با این کار به پیکره تعزیه و اصالت آن آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد می‌کنند.
شکوریان خاطرنشان کرد: ابداع مثبت در سرودن اشعار تعزیه، گفتار، رفتار و داشتن اخلاص و دانش از نسخ معتبر واقعه برای ورود به این عرصه مقدس لازم و ضروری است.
به گزارش ایسنا، هنر تعزیه در طول حیات ۳۰۰ ساله خود در ایران زمینه تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است. بنابراین ما اگر بخواهیم از مضامین امروزی در نمایش تعزیه استفاده کنیم لازم است گذشته را مورد تحقیق، پژوهش و شناخت قرار دهیم و با این شرط به سراغ مضامین امروزی برویم.
امید است که هنر تعزیه بتواند در این عصر پرهیاهوی حاضر که دایم به دنبال تغییر و تحریف نشانه‌ها است اصالت خود را از دست ندهد و نقش اثرگذار خود را در زنده نگاه داشتن حماسه عاشورا و آنچه تاریخ درباره آن به نظاره نشست را به‌درستی و شایستگی ایفا کند.
