شکست طلسم صدساله وابستگی در اجرای پروژه‌های بزرگ نفتی
کمتر کسی تصور می‌کرد کشور ما در شرایط تحریمی بتواند در اجرای پروژه‌های بسیار بزرگ انتقال نفت و گاز به خودکفایی برسد زیرا در طول ۱۰۰ سال گذشته که صنعت نفت و گاز در کشور شکل گرفته است، همواره برای اجرای پروژه‌های خطوط انتقال نفت و گاز ترش، به واردات ورق فولادی وابسته بودیم اما با اجرای پروژه یک هزار و ۱۰۰ کیلومتری انتقال نفت خام از میدان نفتی گوره به پایانه جاسک که تخمین زده می‌شود حدود یک میلیارد دلار هزینه داشته است، بیش از ۳۰۰ میلیون یورو صرفه‌جویی ارزی حاصل شده و صفر تا صد پروژه به دست تولیدکنندگان داخلی اجرا شده است.
کمتر کسی تصور می‌کرد کشور ما در شرایط تحریمی بتواند در اجرای پروژه‌های بسیار بزرگ انتقال نفت و گاز به خودکفایی برسد زیرا در طول ۱۰۰ سال گذشته که صنعت نفت و گاز در کشور شکل گرفته است، همواره برای اجرای پروژه‌های خطوط انتقال نفت و گاز ترش، به واردات ورق فولادی وابسته بودیم اما با اجرای پروژه یک هزار و ۱۰۰ کیلومتری انتقال نفت خام از میدان نفتی گوره به پایانه جاسک که تخمین زده می‌شود حدود یک میلیارد دلار هزینه داشته است، بیش از ۳۰۰ میلیون یورو صرفه‌جویی ارزی حاصل شده و صفر تا صد پروژه به دست تولیدکنندگان داخلی اجرا شده است. شرکت‌های فعال در این پروژه همچون فولاد مبارکه اصفهان، فولاد اکسین خوزستان، لوله‌سازی اهواز و لوله‌سازی ماهشهر سدید به صورت شبانه‌روزی دست به دست هم داده‌اند و با تولید مواد اولیه تا محصول نهایی و البته حمایت‌های وزارت نفت و دولت، این پروژه را به سرانجام رسانده‌اند. برای بررسی نقش تولیدکنندگان ورق و لوله فولادی در توسعه صنعت نفت و گاز کشور، خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» با علی خنیفر، مدیرعامل شرکت لوله‌سازی اهواز به گپ‌وگفت نشسته است که متن کامل آن را در ادامه خواهید خواند:
توضیحاتی در خصوص پیشینه شرکت لوله‌سازی اهواز و فعالیت‌های آن بفرمایید.
شرکت لوله‌سازی اهواز، نخستین و بزرگ‌ترین تولیدکننده لوله‌های فولادی نفت، گاز، پتروشیمی و آب در ایران و خاورمیانه بوده که در سال ۱۳۴۶ تاسیس شده است و بیش از ۵۰ سال سابقه فعالیت دارد. شرکت لوله‌سازی اهواز می‌تواند لوله‌های سایز ۴۶ تا ۱۰۰ اینچ را تولید کند که این لوله‌ها در صنایع نفت، گاز و آب به کار می‌روند.
شرکت لوله‌سازی اهواز تا سال ۱۳۸۰ به وزارت نفت متعلق بود و در حال حاضر، اکثر سهام این شرکت متعلق به وزارت کار و صندوق بازنشستگی کشوری است. با توجه به قدمت قابل توجه شرکت لوله‌سازی اهواز و میزان تولیدات آن طی سال‌های گذشته، می‌توان ادعا کرد که توسعه صنعت نفت و گاز کشور مدیون این شرکت است؛ به طوری که لوله فولادی تمام خطوط موجود در کشور اعم از نفت و گاز، توسط شرکت لوله‌سازی اهواز تامین شده است. ضمن اینکه هدف از تاسیس این شرکت در سال ۱۳۴۶، توسعه نفت و گاز کشور بود.
شرکت لوله‌سازی اهواز با توجه به ماموریت خود در زنجیره تولید فولاد کشور قرار می‌گیرد و اگر این زنجیره را از سنگ‌آهن در نظر بگیریم، لوله‌سازی اهواز آخرین حلقه آن محسوب می‌شود. ظرفیت تولید شرکت لوله‌سازی اهواز ۴۰۰ هزار تن انواع لوله فولادی است و اکنون با ۶۰ درصد ظرفیت خود فعالیت می‌کند. تولید در شرکت ما بر اساس پروژه و سفارش‌محور انجام می‌شود زیرا تولید لوله‌های قطور برای صنایعی مانند نفت و گاز بستگی به روند توسعه‌ای کشور دارد. این یعنی هر چه پروژه‌های ملی در این حوزه شتاب بیشتری بگیرد، تولید در شرکت لوله‌سازی اهواز نیز با شتاب بیشتری دنبال خواهد شد.
شرکت لوله‌سازی اهواز پروژه‌های زیادی را برای کشور اجرا کرده است و حدود دو هزار نفر نیروی انسانی دارد. ضمن اینکه شرکت در تلاش است تا فعالیت خود را در زمینه‌های مختلف گسترش دهد. در حال حاضر، در لوله‌سازی اهواز علاوه بر اینکه لوله تولید می‌شود، عایق لوله نیز قابل تولید است. این یعنی پوشش لوله هم توسط شرکت ما صورت می‌گیرد. افزون بر تولید لوله‌های نفت و گاز در شرکت لوله‌سازی اهواز، توانسته‌ایم لوله جداره چاه برای لوله‌های جریانی مورد نیاز برای میادین نفتی را نیز تولید کنیم و در سبد محصولات خود قرار دهیم. هم‌اکنون در حال توسعه این محصول هستیم که بتوانیم لوله‌های مورد نیاز چاه‌های نفتی را نیز تولید کنیم.
تکنولوژی تولید در شرکت لوله‌سازی اهواز به چه صورت است؟ آیا بومی‌سازی در این رابطه صورت گرفته است؟
تا سال ۱۳۵۷ نه تنها تجهیزات و ماشین‌آلات، بلکه نیروی انسانی مورد نیاز برای تولید لوله نیز خارجی بوده زیرا شرکت لوله‌سازی اهواز توسط آمریکایی‌ها تاسیس شده است اما اکنون نه فقط تمام نیروهای شاغل در شرکت ایرانی هستند، بلکه تمام تجهیزات و قطعات نیز به طور کامل بومی شده‌اند.
تکنولوژی تولید لوله‌سازی اهواز از شرکت‌های داخلی تامین شده است. تمام لوله‌ها در شرکت لوله‌سازی اهواز به صورت درزجوش تولید می‌شوند و لوله بدون درز تولید نمی‌کنیم.
شرکت لوله‌سازی اهواز چه نقشی در پروژه بزرگ ملی خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک دارد؟
از مهم‌ترین پروژه‌هایی که شرکت لوله‌سازی اهواز در سال‌های اخیر انجام داده، توسعه میدان بزرگ گازی پارس جنوبی و منطقه عسلویه بوده است که توانستیم اکثر لوله خطوط این میدان نفتی را تامین کنیم. همچنین لوله اکثر خطوط سراسری لوله گاز در کشور مانند خط یازدهم، هفتم، ششم و… توسط شرکت لوله‌سازی اهواز تولید شده است. دیگر پروژه‌ای که در حال حاضر در آن حضور فعال داریم، پروژه انتقال نفت ترش از میدان نفتی گوره به پایانه نفتی جاسک است.
پروژه گوره به جاسک در حال حاضر بزرگ‌ترین پروژه نفتی کشور محسوب می‌شود که در این پروژه نیز شرکت لوله‌سازی اهواز تامین ۷۰ درصد لوله‌های فولادی این پروژه را بر عهده دارد. لازم به ذکر است که پروژه گوره به جاسک یک پروژه بسیار مهم و امنیتی برای دور زدن تنگه هرمز به شمار می‌رود. قرارداد این پروژه میان وزارت نفت با شرکت لوله‌سازی اهواز منعقد شد اما نکته قابل توجه این است که لوله‌ای که برای این پروژه باید استفاده شود، خاص است زیرا باید نفت ترش از آن عبور داده شود.
در آن زمان به دلیل عدم تولید ورق فولادی با گرید X65 مورد نیاز برای ساخت این نوع لوله‌ها، باید تمام مواد اولیه از خارج تامین می‌شد؛ حتی در این زمینه نیز قراردادها با تامین‌کنندگان منعقد شد که متاسفانه پس از اینکه یک محموله ۲۲ هزار تنی را به شرکت لوله‌سازی اهواز تحویل دادند، به دلیل تحریم‌های اعمال شده، دیگر مواد اولیه به این شرکت تحویل نشد. نکته مهم دیگر اینکه به دلیل امنیتی بودن پروژه و تحریم بودن صنایع نفتی کشور از سوی آمریکا، تامین مواد اولیه این پروژه از سوی طرف‌های خارجی انجام نشد. در ادامه، خوشبختانه تحریم به وجود آمده یک فرصت را برای صنایع داخلی کشور فراهم آورد که در این رابطه شرکت لوله‌سازی اهواز به همراه شرکت‌های فولاد مبارکه و فولاد اکسین اقدام مشترکی را صورت داد. در ابتدای این اقدام، پروژه غیر ممکن به نظر می‌رسید اما تلاش کردیم مواد اولیه ساخت لوله فولادی برای انتقال نفت و گاز ترش را بومی کنیم. پس از یک سال کار مداوم روی این پروژه و آزمایش‌های فراوان، خوشبختانه موفق شدیم در ابتدای سال ۱۳۹۸ نخستین محموله آزمایشی اسلب فولادی به عنوان ماده اولیه ورق و لوله و پس از آن تولید انبوه آن را شرکت فولاد مبارکه انجام دهیم. شرکت فولاد اکسین خوزستان نیز اسلب تولیدی را به ورق تولی کرد و این ورق نیز در شرکت لوله‌سازی اهواز به لوله تبدیل شد.
تولید لوله‌های انتقال نفت و گاز ترش در کشور برای پروژه گوره به جاسک، بزرگ‌ترین افتخار ماندگار صنعت لوله‌سازی برای کشور است. خوشبختانه شرکت لوله‌سازی اهواز در این پروژه نقش تاثیرگذاری داشت زیرا در شرایط تحریم، هر شرکتی ریسک داخلی‌سازی را نمی‌پذیرد اما شرکت ما ریسک بومی‌سازی لوله فولادی پروژه گوره به جاسک را پذیرفت و به دنبال تحقیق، پژوهش، آزمایش و تولید اولیه آن رفت. در حال حاضر اثرات این ریسک در صنایع فولاد و نفت کشور مشاهده می‌شود. نکته بسیار مهم دیگر برای مزیت بومی‌سازی اجرای پروژه گوره به جاسک این است که حداقل ۳۰۰ میلیون یورو صرفه‌جویی ارز و خروج ارز از کشور به عمل آمد.
مزیت دیگر اجرای پروژه گوره به جاسک، فعال‌سازی ظرفیت شرکت‌های حاضر در آن است؛ به طوری که طی دو سال گذشته، تولیدکنندگان فولاد، ورق و لوله مورد نیاز این پروژه به صورت شبانه‌روزی مشغول تولید هستند و به جای منفعت برای خارجی‌ها، منفعت پروژه به تولیدکنندگان داخلی رسید. ضمن اینکه آمریکا که با تحریم صنعت نفت کشور و این پروژه به دنبال عدم تحقق آن بود، به هدف اصلی خود نرسید و امیدوار هستیم تا پایان سال جاری شاهد به ثمر رسیدن این پروژه و جشن اتمام آن باشیم.
در پروژه گوره به جاسک، حمایت وزارت نفت بسیار خوب بود و شرکت فولاد مبارکه نیز به عنوان تولیدکننده فولاد، همکاری خوبی داشت زیرا اسلب مورد نیاز که تولید به صورت آزمایشی تولید می‌شد، طبعا ضایعات زیادی را به همراه داشت. به طوری که در تولید آزمایشی اسلب فولادی یاد شده با کوره شماره ۵ شرکت فولاد مبارکه، هزاران تن ضایعات فولادی حاصل شد. شرکت فولاد اکسین و لوله‌سازی‌های دیگر نیز در این پروژه زحمت کشیدند که نتیجه آن نیز بومی‌سازی صفر تا صد زنجیره در این پروژه بزرگ است.
آیا پروژه‌های دیگری همانند پروژه گوره به جاسک در دستور کار دارید؟
کشور ما بیش از ۱۰۰ سال است که در صنعت نفت و گاز فعالیت می‌کند و متاسفانه با توجه به این قدمت، همواره واردکننده قطعات، تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز این صنایع بوده است اما به طور مثال، دیگر برای تامین لوله انتقال نفت و گاز ترش به خارج وابسته نیستیم. اجرای این پروژه در صنعت نفت و گاز به مسئولان امر و صنایع شرکت‌کننده در آن خودباوری ایجاد کرد که شرکت فولاد اکسین که پیش از این بیشتر ورق‌های ساختمانی تولید می‌کرد، اکنون می‌تواند ورق‌های فولادی صنعت نفت و گاز را در مقیاس انبوه تولید کند. اقدامات ما در پروژه گوره به جاسک با موفقیت روبه‌رو بوده و فولاد اکسین اکنون روی تولید ورق‌های ۵۶ اینچ که گرید آن‌ها X70 است، کار می‌کند که بتوانیم لوله‌های API 5L X70 را نیز تولید کنیم. گفتنی است که اجرای پروژه تولید این لوله‌ها در نمایشگاه ملی صنعت فولاد ایران در سال گذشته با امضای قرارداد میان فولاد مبارکه، فولاد اکسین و لوله‌سازی اهواز کلید خورده است و در صورت اجرا، افتخار دیگری برای کشور خواهد بود و نتایج پرباری را رقم خواهد زد. امیدوار هستیم پروژه ساخت لوله X70 برای صنعت نفت و گاز در سال ۱۴۰۰ به نتیجه نهایی و تولید انبوه برسد.
لازم به یادآوری است که در نمایشگاه پیشین نفت، گاز و پتروشیمی که در سال گذشته انجام شد، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در بازدید از غرفه شرکت لوله‌سازی اهواز با توانمندی این شرکت در تولید لوله‌های انتقال گاز آشنا شد و از اجرای این پروژه حمایت کرد. اکنون این آشنایی به تولید آزمایشی ورق و لوله منجر شده است و به زودی وارد فاز قرارداد و اجرای پروژه‌های بزرگی در زمینه انتقال گاز خواهیم شد.
با اجرای پروژه گوره به جاسک و بومی‌سازی لوله انتقال نفت تا پایان امسال و اجرای پروژه انتقال گاز و بومی‌سازی ورق X70 در آینده نزدیک، کشور ما به طور کامل در اجرای پروژه خطوط نفت و گاز خودکفا و بی‌نیاز از واردات این ورق‌ها خواهد شد.
پس از اینکه پروژه گوره به جاسک به پایان رسید، پروژه‌های گازی مهمی را در دست اجرا خواهیم داشت. ازجمله این پروژه‌ها می‌توان به گازرسانی به استان سیستان و بلوچستان برای توسعه سواحل مکران اشاره کرد. دیگر پروژه مهم قم به پارچین بوده که پروژه با اهمیتی برای گازرسانی به نیروگاه‌های اطراف تهران است. در همین حال، پروژه رشت به چلوند برای انتقال گاز نیز در دستور کار قرار دارد.
آیا برنامه فروش صادراتی نیز در دستور کار دارید؟
شرکت لوله‌سازی اهواز به دلیل نزدیک بودن به کشور عراق، برنامه‌ریزی کرده است که به سمت بازار صادراتی این کشور نیز برود. هر چند که تا کنون صادرات به این کشور انجام نشده، اما مقدمات کار فراهم شده است و در حال انجام مذاکرات اولیه با این کشور هستیم تا بتوانیم محصولات شرکت را برای پروژه‌های نفت و گاز عراق صادر کنیم.
چه طرح‌های توسعه‌ای را در دست اقدام دارید؟
توسعه تولید لوله‌های جریانی و جداره چاه مورد نیاز ۲۸ میدان نفتی استان خوزستان در شرکت لوله‌سازی اهواز برنامه‌ریزی شده است زیرا اکنون می‌توانیم بخشی از لوله‌ها را تولید کنیم اما برای تولید سایر لوله‌ها باید کیفیت محصول را ارتقا دهیم. امیدوار هستیم با تولید این نوع محصولات، لوله‌های کیسینگ و لوله‌های جریانی چاه‌های نفت خوزستان و سایر میادین نفتی کشور را تامین کنیم. همچنین با توجه به اینکه شرکت لوله‌سازی اهواز در مرکز میادین نفت و گاز کشور واقع شده است و در این خطه نیاز فراوانی به لوله‌های بدون درز احساس می‌شود، در پی آن هستیم با ارائه یک طرح توجیهی در این زمینه، یک خط تولید لوله بدون درز نیز در شرکت لوله‌سازی اهواز راه‌اندازی کنیم.
مهم‌ترین چالشی که شرکت لوله‌سازی اهواز با آن روبه‌رو است، چه موضوعی هستند؟
هم‌اکنون تامین مواد اولیه، مهم‌ترین چالش شرکت لوله‌سازی اهواز به شمار می‌رود. به همین دلیل یکی از خطوط تولید شرکت ما به طور کامل غیر فعال شده است. لازم به یادآوری است که قبلا شرکت لوله‌سازی اهواز بخشی از سهمیه اختصاصی ورق خود را در قالب معاملات مچینگ از شرکت فولاد مبارکه دریافت می‌کرد اما اکنون باید همه ورق فولادی مورد نیاز خود را در تالار اصلی بورس خریداری کند. خرید ورق از بورس برای شرکت لوله‌سازی اهواز چندین مشکل به وجود آورده است؛ نخست شرکت ما با توجه به اینکه از فولاد مبارکه سهمیه اختصاصی داشت، به صورت اعتباری معاملات را انجام می‌داد. اهمیت معاملات اعتباری به این دلیل است که وقتی شرکت ما برای انجام یک پروژه قرارداد می‌بندد، ۲۵ درصد از قرارداد را به صورت پیش‌پرداخت دریافت می‌کند؛ در حالی که ۷۵ درصد از ارزش قرارداد را باید به تامین مواد اولیه اختصاص داد. به همین دلیل در تامین مواد اولیه با مشکل مواجه می‌شویم. پیش از این معاملات ورق در بورس کالا به صورت مچینگ با اعتبار اسنادی صورت می‌گرفت و دو ماه پس از تولید، هزینه مواد اولیه به تامین‌کننده داده می‌شد. در حال حاضر، باید تمام مواد اولیه خود را به صورت نقدی از بورس تامین کنیم.
نکته مهم دیگر این است که عرضه ورق فولادی در بورس کالا کفاف تقاضا را نمی‌دهد. در این رابطه شرکت ما که پروژه‌های بزرگ چندین هزار تنی را انجام می‌دهد، باید به خرید پارت‌های ۳۰۰ تنی از بورس اکتفا کند. این یعنی با این میزان خرید اجرای پروژه امکان‌پذیر نیست. لازم به ذکر بود که شرکت ما کاملا دولتی بوده و تولید آن کاملا مشخص است؛ به همین دلیل، به دنبال واسطه‌گری و سایر مسائل حاشیه‌ای نخواهد بود. در این شرایط نیازمند سهمیه اختصاصی هستیم و باید شرایط به مانند گذشته بازگردد تا سهمیه اختصاصی دریافت کنیم. در این رابطه باید وزارت صنعت، معدن و تجارت از شرکت ما در سالی که با عنوان «جهش تولید» نام‌گذاری شده، حمایت کند.
علت حذف معاملات مچینگ و عدم عرضه سهمیه اختصاصی به تولیدکنندگان و شرکت ما، دستورالعمل جدید دولت در قالب شیوه‌نامه فولادی جدید است. شرکت لوله‌سازی اهواز طی سال‌های گذشته همواره با شرکت فولاد مبارکه به عنوان عرضه‌کننده ورق همکاری خوبی داشته است اما شیوه‌نامه جدید باعث شده است تا با کمبود مواد اولیه مواجه شویم.
چالش دیگر شرکت لوله‌سازی اهواز، قیمت ورق و نحوه قیمت‌گذاری آن است زیرا نحوه فعالیت و فروش شرکت ما به صورت پروژه‌ای و قراردادی بوده و قیمت‌ها در آن ثابت است اما به دلیل تغییرات در نوع عرضه، قیمت‌گذاری، کمبود عرضه و افزایش تقاضا، قیمت ورق هر هفته رو به افزایش است و این امر می‌تواند موجب شود بسیاری از پروژه‌ها را با زیان اجرا کنیم. قیمت ورق فولادی در بورس کالا تعیین شده و قیمت پایه آن بر اساس ۷۰ درصد قیمت CIS است، پس از عرضه رقابت میان متقاضیان صورت می‌گیرد و ممکن است قیمت ورق افزایش یابد و بعضا از قیمت جهانی فراتر رود. لازم به یادآوری است زمانی که معاملات مچینگ انجام می‌شد، این معاملات بر اساس بالاترین قیمت کشف شده در بورس صورت می‌گرفت اما در حال حاضر این نوسانات قیمت برای شرکت ما گران تمام شده است.
اکنون یک خط تولید شرکت لوله‌سازی اهواز به دلیل کمبود مواد اولیه معطل شده و این در حالی است که چندین پروژه در دست اقدام داریم و این پروژه‌ها در سطح ملی هستند اما با توجه به کمبود مواد اولیه، این پروژه‌ها دائما با تاخیر مواجه می‌شوند که این امر می‌تواند موجب پرداخت خسارت از شرکت ما به کارفرما شود. ضمن اینکه تاخیر در اجرای پروژه‌های ملی به کشور زیان وارد می‌کند.