برزخ زنانه در روزهای کرونایی

بیش از یک ماه از اعلام رسمی شیوع ویروس کرونا گذشته است. اگر چه کسب و کارهای کوچک و اقشار آسیب پذیر، فشارهای بسیاری را متحمل شدند اما این فشار برای زنان سرپرست خانوار و زنانی که از راه مشاغل خانگی، درآمد زندگی‌شان را تامین می کردند، مضاعف بوده است.

یکی از زنان سرپرست خانوار در اهواز در این باره به ایرنا می‌گوید: تنها منبع درآمد من تهیه و فروش ترشیجات است اما در یک ماه گذشته و بعد از شیوع کرونا که نتوانسته‌ام هیچکدام از محصولات خود را بفروشم، با مشکلات بسیاری مواجه شده‌ام.

مهین گودرزی می‌افزاید: مواد اولیه ترشی را قرضی می‌خرم، اما حالا هم بدهی‌هایم روی دستم مانده و هم اجاره خانه و مابقی هزینه‌ها، از طرف دیگر یخچال و محلی برای نگهداری ترشیجات ندارم و نگران از بین رفتن دسترنجم هم هستم.

گودرزی دو دختر ۱۸ و ۱۶ ساله محصل دارد و از ناحیه یک پا نیز معلول است. او می‌گوید: یک ماه است که زیر پوشش بهزیستی رفته‌ام و قرار است ماهانه ۲۰۰ هزار تومان مستمری به من پرداخت شود اما این پول برای تامین هزینه زندگی ما کفایت نمی‌کند، چند روز پیش آمده بودند که آب منزلمان را قطع کنند، با زحمت مانع شدیم، ما پیش همسایه‌ها آبرو داریم.

گودرزی ادامه می‌دهد: من خانواده و کسی را ندارم که بتوانم از او کمک بگیرم و در این سال‌ها با کار کردن خرج خانواده را می‌دادم، انتظارم این است که دولت به ما کمک کند تا این بحران را پشت سربگذاریم و خسارت‌هایمان را جبران کنیم.

پرتگاه زنانه کرونا

از زمان اعلام رسمی شیوع ویروس «کرونا» در کشور، تا امروز بیش از ۲۳ هزار نفر در کشور و ۴۷۴ نفر در خوزستان به این ویروس مبتلا شده‌اند.

شیوع کرونا، بسیاری را خانه‌نشین کرده است. روند تصاعدی بیماران و فوت شدگان در خوزستان، ممنوعیت سفرهای نوروزی را به دنبال داشته و فعالیت اصناف غیرضروری در برخی شهرها از جمله اهواز از سه روز پیش ممنوع شده، کرونا اما درآمد کارگران روزمزد و اقشار آسیب پذیر را یک ماه است که تعطیل کرده است.

اگر چه خوزستان از نظر جمعیت زنان در رده ۱۷ کشوری است اما این استان با ۳۳ هزار زن سرپرست خانوار، بیشترین آمار را در بین استان های کشور دارد. از سوی دیگر آمار دستفروشی و زنانی که به کار خانگی اشتغال دارند نیز بالاست.

یک فعال حوزه زنان نسبت به احتمال افزایش خودکشی در میان زنان سرپرست خانوار و زنان آسیب پذیر، بعد از شیوع بیماری کرونا هشدار می‌دهد و می‌گوید: درآمد بسیاری از مشاغل تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا قرار گرفته اما زنان، بیش از دیگران آسیب دیده و با فشارهای ناشی از کاهش درآمد و یا عدم فروش محصولات روبه رو بوده‌اند.

پونه پیل‌رام می‌افزاید: مشاغل زنانه بی‌سرو سامان و ناپایدار است، بازارچه و یا محل کسب ثابت ندارند، از سوی دیگر زن‌ها فاقد پشتوانه مالی هستند و به ویژه آن دسته که به مشاغل خانگی یا دستفروشی اشتغال دارند، با محدودیت‌های زیادی روبه رو هستند، علاوه بر اینها اغلب زنان سرپرست خانوار سواد و تجربه لازم برای فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی و استفاده از ظرفیت آنها برای فروش تولیدات خود ندارند، این مساله باعث شده که در بحران کرونا، آسیب بیشتری را متحمل شوند.

وی اضافه می‌کند: برای کسانی که دستفروشی می‌کنند، شب عید یا هر مناسبت دیگری فرقی ندارد و آنچه برای آنها اهمیت دارد، آمد و رفت افراد و فروش است که نوروز هم یکی از این مناسب‌هاست، این زنها هر کدام مشکلات خاص خود را دارند که اکنون چند برابر شده، به طوری که قبلا می‌توانستند خرج روزمره خود را در آوردند اما اکنون نمی توانند این درآمد را داشته باشند، به طور نمونه زنی که تحت عنوان مشاغل خانگی برایش دستگاه سبزی خردکنی خریداری شده بود و قبلا از راه فروش سبزی خرج خود را در می‌آورد و در ایام عید بازارش رونق داشت، امسال هیچ فروشی نداشته است، همینطور کسی که برایش تنور خریده بودند که نان خانگی بپزد و یا زنی که نخ داده بودیم که لیف و حوله ببافد و بفروشد.

به گفته وی مواردی هم بوده که مادر خانواده و یا سرپرست خانواده به کرونا مبتلا شده و بچه‌ها نمی‌دانند با این هزینه‌ها باید چگونه از مادر خود مراقبت کنند.

پیل‌رام ادامه می‌دهد: گزارش‌هایی که از حدود ۱۴۰ نفر از زنانی که به مشاغل خانگی اشتغال دارند، دستفروشی کرده و یا صنایع دستی تولید می‌کنند، نشان می‌دهد که فشار مالی به این افراد بسیار شدید بوده و برخی را به مرحله‌ای از یاس و فشارهای روحی رسانده که صحبت از خودکشی می‌کنند، من تماس‌هایی از زنان سرپرست خانوار در ایذه، بستان و شادگان داشتم که می‌گفتند قصد خودکشی دارند، پیش‌بینی ما این است که اگر برای این افراد چاره‌اندیشی نشود، بعد از فروکش کردن بیماری کرونا، خودکشی در بین این زنان زیاد باشد.

وی با اشاره به افزایش استرس در میان جامعه می‌گوید: در حال حاضر ترس از بیماری با ترس از مرگ، یکسان تلقی می‌شود، در حالیکه عملا برای کنترل استرس در جامعه کاری صورت نگرفته است، بنابراین اندک حمایت‌های دولتی مثل کمک‌های یک میلیون تومانی، شاید بتواند خرده مشکلات این زن‌ها را کاهش دهد اما با توجه به اینکه تعداد زنان سرپرست خانوار در خوزستان بسیار بالاست و شاخص امید در این افراد از گذشته هم کمتر شده، نمی‌تواند تاثیر چندانی داشته باشد و باید چاره اساسی اندیشیده شود.

این کارآفرین که برای پنج نفر از زنان در کارگاه تولید سرامیک اشتغال ایجاد کرده، همچنین به مشکلات زنان کارآفرین اشاره می‌کند و می‌گوید: کارآفرین‌ها باید اجاره محل و حقوق کارگران را بپردازند و برای دوران بعد از کرونا برنامه ریزی داشته باشند، این در حالیست که تصمیمات خلق الساعه و دستورات ضد و نقیض مسئولان دولتی، باعث بلاتکلیفی آنها شده است، مشخص نیست تصمیم دولت برای تعطیلی‌ها و توقف اتوبوس‌ها و مسدود کردن مسیرهای تردد در شهر چگونه و تا چه زمانی ادامه می‌یابد.

پیل‌رام تصریح می‌کند: دولت وظیفه داشت بسته‌های اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی به همه اختصاص دهد که شامل کارآفرین‌ها و زن‌ها هم می‌شود اما با وجودی که یک ماه از اعلام رسمی بیماری کرونا می‌گذرد، هنوز خبری نیست، زن‌های سرپرست خانوار معمولا ایمنی بدنی پایین و تغذیه نامناسب دارند و کمک‌های دولت باید برای پیشگیری از بیماری به آنها داده می‌شد، الان دیگر بسته حمایتی دولت به چه دردی می‌خورد زیرا مجبور می‌شوند آن را صرف درمان خود کنند.

جای خالی سمن‌ها

دامنه‌های بحران کرونا، لایه‌های زیرین جامعه را بیشتر به لرزه درآورده است. در این شرایط هنوز مشخص نیست در خوزستان چه برنامه‌ای برای تبعات اجتماعی این ویروس درنظر گرفته شده است. پیگیری خبرنگار ایرنا برای گفت وگو با کریمی‌کیا مدیرکل امور اجتماعی استانداری خوزستان به نتیجه نرسید.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز اما خواستار دخالت دولت و استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد برای کاهش فشار مالی به زنان آسیب پذیر می‌شود و می‌گوید: اگر به موقع به این خانواده‌ها کمک رسانی نشود، تلفات فقر به تلفات ویروس کرونا اضافه می‌شود.

سید مرتضی افقه با اشاره به لطمه‌هایی که برخی کسب و کارها بعد از شیوع بیماری کرونا وارد شده، تاکید می‌کند: دولت باید کمک‌های خود را از ضعیف‌ترین اقشار و آنهایی که بیشترین ضربه را خوردند، اولویت بندی کند.

وی می‌افزاید: بخش غیررسمی بازار کار یا به عبارتی دستفروشان که شناسنامه نیز مشخصی ندارند، تقریبا ۴۰ درصد شاغلان کشور را تشکیل می‌دهند، البته با توجه به اینکه خوزستان جزو استان‌های دارای بیشترین حاشیه نشینی در کشور است به نظر می‌آید که آمار دستفروشان در آن بیشتر باشد، از سوی دیگر در میان دستفروشان، زنان دستفروش به دلیل نگاه فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جامعه، قشر ضعیف‌تر به شمار می‌آیند، بنابراین دولت باید اولویت کمک‌های خود را از ضعیف‌ترین اقشار شروع کند زیرا این افراد در پایین‌ترین خط فقر قرار دارند و در مرز مرگ و زندگی هستند که تحمل این ضربه را برای طولانی مدت و حتی در کوتاه مدت ندارند.

این اقتصاددان ادامه می‌دهد: اگر چه در بودجه سالانه، حوادث غیر مترقبه پیش بینی می‌شود اما ایران همانند کشورهای پیشرفته نیست که امکانات مالی خوبی برای کمک به مشاغل آسیب دیده، آن هم در شرایط تحریم داشته باشد، پیشنهاداتی هم که دولت تاکنون مطرح کرده اغلب عملی نیست یا اینکه مشکل را از بخشی به بخش دیگر جابجا می‌کند بنابراین اگر واقع بین باشیم با توجه به شرایط مالی دولت و تحریم‌ها نمی توان انتظار کمک دولتی چندانی به خسارت دیدگان داشته باشیم به همین دلیل یکی از پیشنهادات من این است که از ظرفیت بنیادهایی که زیر نظر دولت نیستند همچون بنیاد مستضعفان و آستان قدس رضوی استفاده شود.

وی همچنین با تاکید بر استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد (سمن‌ها) می‌گوید: با توجه به اینکه دولت ساز و کار کافی و اداری برای شناسایی خانواده‌های آسیب پذیر ندارد و بسیاری از خانواده‌های نیازمند، تحت پوشش هیچکدام از نهادهای رسمی (بهزیستی و کمیته امداد) نیستند، سمن‌ها می‌توانند هم در شناسایی آسیب دیدگان به دولت کمک کنند و هم در زمینه جمع آوری کمک از افرادی که درآمد بهتری دارند و انتقال این کمک‌ها همکاری کنند تا اینکه بتوان مشکل را مقداری کنترل کرد و شرایط کمی عادی شود، درغیر اینصورت علاوه بر تلفات کرونا، تلفات ناشی از فقر نیز خواهیم داشت.

افقه تصریح می‌کند: در شرایط فعلی که دولت نمی‌تواند پشتیبانی مالی داشته باشد، همانند زمان سیل و زلزله نیاز به همکاری و مشارکت مردم داریم، البته ما پیش از این نیز سابقه طولانی فعالیت انجمن‌های خیریه را داشتیم، به طور مثال برخی مشاغل با درآمد بالا و متوسط و برخی از کسب و کارها که نفع بیشتری داشتند باید ترغیب شوند که بخشی از درآمد خود را به عنوان کمک بدهند همچنین با توجه به اینکه خوزستان یک منطقه اقتصادی است و واحدهای اقتصادی بسیار پولدار همچون نفت، پتروشیمی‌ها، فولاد و نیشکر در آن فعال هستند، می‌توان در قالب مسئولیت‌های اجتماعی که جزو تعهداتشان است، از آنها کمک گرفت.

این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: البته باید توجه داشت که استفاده از ظرفیت و مشارکت نهادهای مردمی به معنی سلب مسئولیت و نفی وظایف دولت نیست، بنابراین حتی اگر قرار باشد سمن‌ها مشارکت کنند، باز هم دولت باید نقش نظارتی، فرهنگی و تبلیغی خود را در این زمینه ایفا کند، از جمله تبلیغات و بسیج کردن مردم و سمن‌ها، سازماندهی و مجوز دادن به سمن‌ها بر عهده استانداری و امور اجتماعی استانداری است.

طوفان «پساکرونا»

مسئولان دولتی از حدود دو هفته پیش وعده‌هایی در رابطه با طرح‌های حمایتی به اقشار آسیب پذیر به ویژه زنان داده‌اند، اما هنوز خبری از این تحقق این وعده‌ها نیست.

ابتکار معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهوری ۲۴ اسفند ماه گفته است که وزارت تعاون، سه بسته حمایتی برای کاهش عوارض اقتصادی بحران کرونا برای اقشار آسیب‌پذیر در نظر گرفته که طی مکاتباتی که با معاون اول رییس جمهور مقرر شده زنان سرپرست خانوار به ویژه زنانی که از دستگاه‌های حمایتی دیگری بهره مند نیستند، برای دریافت این بسته‌ها در اولویت قرار گیرند.

۲۶ اسفند ماه نیز فریبا نظری مشاور وزیر کشور در امور زنان و خانواده، گفته است: با توجه به شرایط ویژه کشور در اثر شیوع ویروس کرونا، پیگیری‌های لازم برای مساعدت به وضعیت زنان سرپرست خانوار و کارآفرین در دستور کار دفاتر زنان و خانواده استانداری‌های سراسر کشور، قرار گرفته است.

آیا طوفان «پسا کرونا» ویرانگرتر از بحران «کرونا» برای زنان سرپرست خانوار خوزستانی است؟